حمام چهار فصل - اراک - استان مرکزی

 

 

 لینک تصویر

 

حمام چهارفصل واقع در خیابان شهید بهشتی در نزدیکی سه راه ارامنه در شهرستان اراک قرار دارد. حمام مربوط به دوران قاجاریه است که بینانگذار آن شخصی به نام حاج محمد ابراهیم خوانساری بوده است.

این مکان دیدنی از سال ‪ ۱۳۷۳به محل نگهداری اشیا و اسناد قدیمی تبدیل شده و هم اکنون متجاوز از هزار قطعه اشیای کهن شامل سلاح ، سکه ظروف سفالی ابزار زندگی و شکار و سنگواره از هزاره دوم و سوم پیش از میلاد و دوران بعد از اسلام در این گنجینه نگهداری می‌شود

از سال ‪ ۱۳۸۱بخشی از این موزه به گنجینه‌ مردم‌شناسی تبدیل شده و در سربینه حمام مردانه آن ‪۱۲پیکره از کسب و کار و مناسب اجتماعی دوره ‌قاجار در فضایی سنتی نصب شده است.   در سربینه زنانه این حمام نیز با نصب هشت پیکره زنانه، مراسم حنابندان عروس که از رسم‌های رایج دوران قاجاریه در اراک بوده به نمایش گذاشته شده است حال و هوای مکان این موزه با تزیینات و معماری جذاب زیبایی و ارزش این گنجینه را دوچندان کرده است

حمام چهار فصل اراک که سنگ بنای آن در دوره قاجاریه توسط شخصی به نام "حاج محمدابراهیم خوانساری" نهاده شد، میراثی ارزشمند است که نمونه‌ای از معماری کهن ایرانی است. وجه تسمیه این بنای کهن به "چهارفصل" به واسطه نقوشی از فصول چهارگانه سال‌است که در چهارگوشه‌این‌حمام توسط دستان باذوق هنرمندان نقاش و کاشیکار حک شده است.

ساختمان این حمام قدیمی دارای دو قسمت مجرا برای استحمام مردان و زنان بوده و شکل طراحی بنای آن در نوع خود کم نظیر است. کاشی‌های به کار رفته در سربینه حمام چهارفصل بارنگهای متنوع و جذاب همراه با پیچکهای زیبای ستونهای آن در جای جای این حمام جلوه‌خاصی به آن داده است.

سربینه قسمت مردانه حمام با کاشی خشت هشت رنگ مزین شده و هشت ستونی که گنبد اصلی بر روی آن قرار گرفته با پیچشهای بسیار زیبا و کاشی کاری طرح بوته و گل به طرز شگفت انگیزی چشم نواز است. قسمت زنانه این حمام نیز دارای سربینه واحد بوده و گرمخانه آن بخش‌های خصوصی و عمومی را شامل می‌شود .حمام چهارفصل اراک که درسال ‪ ۱۳۵۳در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده به سبب طراحی خاص و ویژگیهای معماری از معدود آثاری است که در زمینه تحقیقات مردم‌شناسی و ابنیه فرهنگی از اهمیت زیادی برخورداراست.

این گرمابه قدیمی با مساحتی بالغ بر یک هزار و ‪ ۶۰۰مترمربع در مرکز شهر اراک واقع شده و در ساخت آن از مصالحی نظیر سنگ، آجر ، کاشی و چوب بهره گرفته شده است. کف واحدهای معماری این گرمابه نسبت به سطح خیابان سه متر پایین تر است و این اختلاف سطح باعث می‌شده بدون صرف هزینه آب از کهریز همجوار حمام به داخل خزینه هدایت شود.

  رختکن حمام چهارفصل‌اراک فضای هشت ضلعی است که به وسیله هشت ستون استوار است که ستونها و دیواره‌های رختکن به شکلی زیبا با کاشیها و خشتهای قالبی در رنگهای زرد، آبی، سبز، سفید، مشکی، خاکستری، قرمز و نارنجی تزیین شده است. موضوعات و طرح های کاشی ها شامل انواع گل و بوته، درختان انگور ، سرو و صنوبر، مناظری از رودخانه‌ها و چشمه‌ها و شاخه‌های گل با پرندگان در میان آنها، جدال شیرو گاو و یا شیر و اژدهای چندسر وافرادنظامی ب‌صورت ایستاده با شمشیرهای کشیده است

گلخن این حمام قدیمی بین بخش ساختمانی گرمابه مردانه و زنانه واقع شده که ازاین طریق خزینه‌های واقع در شمال (قسمت مردانه) و جنوب (قسمت زنانه) گرم می‌شده و این گرما در مجموع چهار معبر را شامل می‌شده است.

بخش زنانه این حمام نیز دارای یک جامه کن هشت ضلعی به قطر هفت متر است که بدون استفاده از ستون و یا گوشواره با مهارتی خاص به شیوه دوره چینی زیرگنبد و سپس گنبد بنا شده است. وجود یک سربینه با یک گرمخانه دیگر برای استفاده اقلیتهای مذهبی‌از دیگر ویژگیهای این حمام تاریخی است.

 

منبع: میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی