* قلعه های استان ایلام *

1-  قلعه هزارانی:در امتداد جاده آبدانان-مورموری در ابتدای روستای هزارانی در بخش شمالی  جاده بقایایی قلعه ای بر روی یک تپه طبیعی دیده می شود.ارتفاع این تپه حدود 10 متر می باشد که آثار بجای مانده معماری آن به صورت یک قلعه بوده  که با مصالح سنگ و گچ ساخته شده است پلان بنا به شکل دالانهایی مستطیلی شکل و طویلی است که متاسفانه  کاملاً تخریب و به صورت مدفون و نیمه مدفون مشاهده می شوند و مربوط به دوران ساسانی می باشند.

2-  قلعه سه کسان:در جنوب غربی دره شهر و بر روی ارتفاعات صخره ای  حد فاصل ارتفاعات کبیر کوه و دشت دره شهر در بالاترین منطقه قلعه ای بزرگ موجود می باشد که به نام سه کسان  یا سه کسون خوانده می شود.این قلعه یکی از بزرگترین و گسترده ترین قلعه های دوره ساسانی اسلامی در منطقه بوده که دسترسی به آن بسیار مشکل می باشد.مصالح ساخت آن قلوه سنگ و گچ می باشد.دیوارها جهت غیر قابل دسترس بودن بر روی صخره ها ساخته شده است این قلعه دارای آب انبار به صورت کنده کاری صخره ها بوده است.

3-  قلعه سام:محوطه باستانی قلعه سام در شهرستان شیروان چرداول،در نزدیکی روستا چم بور از توابع بخش هلیلان واقع شده است.این مجموعه از سه بخش مرتبط به هم در عین حال با فاصله و مستقل شکل گرفته است.این مجموعه از نظر دوره ای در یک دوره از تاریخ که احتمالاً حد فاصل اوخر دوره پارت ها و اوایل دوره ساسانی می باشد،ایجاد شده است.معماری این قلعه جنبه نظامی و دفاعی داشته است،زیرا قلعه در صعب العبور ترین  بلندی های کوه بنا شده است چون طرح و نقشه ای از پیش نداشته،طراح یا معمار برجها،اتاقها و ورودی ها را با توجه به موقعیت طبیعی صخره ها احداث کرده است.بطور کلی معماری قلعه به سبک معماری دوره ساسانیان  ساخته شده است.مصالح ساختمانی ای که برای ساخت آن مورد استفاده قرار گرفته است عبارتند از:سنگ،گچ،ساروج،ملات،گچ و در بعضی جاها نیز گل بکار رفته است.

 4-  پشت قلعه آبدانان:در 5 کیلومتری جنوب شهرستان آبدانان و در میان روستا پشت قلعه،بر بلندی تپه ای منفرد  که رودخانه جاری آبدانان از پای آن می گذرد،آثار بنای قلعه ای به چشم می خورد.مصالح به کار رفته در قلعه قلوه سنگ،گچ و ساروج می باشد.قلعه مذکور دارای بخشهای متعددی از جمله باروی قلعه،برجکهای دیده بانی و نگهبانی،ورودی قلعه اماکن مسکونی و شاهنشین،تونل و پلکان متعلقه بوده است .با عنایت به شیوه معماری،ساختار،نحوه استفاده از مصالح،اجرای طاقها،مطالعه و بررسی سفالهای سطحی منطقه  و مقایسه بادگیر اماکن تاریخی حفاری شده،این اثر فرهنگی-تاریخی مربوط به دوران ساسانیان  است.بنای قلعه روستا پشت قلعه تحت حفاظت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان است که در سال 1380 به جهت اهمیت آن و انجام مطالعات باستانشناسی و حفاظت و مرمت آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

 5-  قلعه اسماعیل خان: قلعه و استحکامات معروف به اسماعیل خان بر فراز ارتفاعات انبار آب و مشرف به شهر ایلام ساخته شده است.محدوده ای که اثر بر روی آن ایجاد گردیده کاملاً کوهستانی است و از سه جهت صخرهای و صعب العبور است و فقط جبهه ی جنوب شرقی است که مسیر ارتباطی قلعه بوده است.مصالح بکار رفته در کل بنا سنگ  های کوهستانی با استفاده از ملات گچ می باشد.سنگ ها تقریباً  با تراش اندک جور شده و در ردیف های منظم اما بررسی شواهد سطح محوطه بنا قدمت بیشتری را نشان می دهد.

 6-  قلعه چکر بولی چوار:این قلعه باستانی در روستای چکر واقع در کوهستان بولی از توابع بخش چوار شهرستان ایلام واقع شده است.این قلعه در نزدیکی مرز با کشور عراق ایجاد شده است و سبک معماری و مصالح آن با قلعه یزگرد  در استان کرمانشاه قابل مقایسه است.تعداد 11 اتاق در قسمت جنوبی قلعه  ایجاد شده است که بر حیاط مرکزی تسلط دارند.اتاقها دارای طاق قوس هستند.مصالح بکار رفته در این قلعه  سنگ و گچ می باشد و در داخل اتاقها نیز با گچ اندود شده است.سفالهای نخودی و قرمز رنگ با شاموت شن بصورت متراکم در محوطه پیرامونی قلعه دیده می شود که متعلق به دوره تاریخی است.

 7-  قلعه تاریخی چوار(قلا):این قلعه در 12 کیلومتری غرب شهر چوار و 2 کیلومتری شهر ایلام  بر سر راه چوار به نواحی مرزی با کشور عراق واقع شده است.این قلعه یکی از بزرگترین قلاع منطقه  است که بر فراز تپه ای در مسیر چوار-مورت تجریان به سمت دهستان چکر بولی و ناحیه مرزی با کشور عراق ایجاد شده است.مواد اصلی بکار  رفته در بر پایی آثار بنای قلعه،قلوه سنگ ها و لاشه سنگ های محلی  و ملات گچ می باشد.این بنا جزء قلاع نظامی-مسکونی می باشد.آثار فرهنگی سطح تپه وسعت و گستردگی بقایایی معماری و نوع مصالح بکار رفته نشان می دهد که احتمالاً این بنا متعلق به اواخر دورن تاریخی و اوایل دوره اسلامی است.

 8-  قلعه والی ایلام:یکی از بناهای مهم دوره قاجاریه در شهر ایلام قلعه والی است که توسط غلامرضا خان والی در سال 1326 قمری بر روی تپه ای به نام چغا میرگ ساخته شده است.این بنا دارای قسمتهای متعدد چون حرم سرا،قسمت شاهنشین،اتاق آیینه و زندان در زیر زمین می باشد.مساحت کل قلعه4687 متر مربع و زیر بنای قلعه 1464 متر مربع است.قلع دارای سه در ورودی در قسمت شرق-غرب و جنوب است که در اصلی در قسمت جنوبی است و دیگر درها خصوصی بوده است.مصالح بکار رفته در معماری قلعه شامل سنگ،آجر،گچ،کاشی و چوب می باشد.

                             

9-  قلعه پور اشرف:در 6 کیلومتری ضلع جنوب شرقی شهرستان دره شهر در روستای شیخ مکان قرار گرفته است.مطابق سنگ نوشته نصب شده بر روی دیوار ورودی قلعه،در سال 1335ه.ق بدستور میر صید محمد خان پور اشرف در این منطقه از دره شهر ساخته شده است.بیشترین مصالح بکار رفته در اسکلت بنا،قلوه سنگ و در مواردی از آجر جهت ترئین از جمله سر در ورودی ها و برجستگی ها روی دیوار استفاده شده است. این قلعه کاربردنظامی-مسکونی داشته  و متعلق به دوران قاجار می باشد و در نوع خود بی نظیر می باشد.

10-قلعه زینل(زبیده):این اثر تاریخی در جنوب روستای الیاس آباد چمکلان از توابع شهرستان دره شهر واقه شده است.قلعه زینل همانند دیگر قلاع محدوده زاگرس بر روی تپه ای نسبتاً بلند ساخته شده است.قلعه فعلی یک بنای دوره اسلامی متاخر است که در دوره صفویه ساخته شده  و در دوره های بعد مورد استفاده حاکمان محلی قرار گرفته است.مصالح بکار رفته در ساخت این قلعه سنگ و گچ می باشد.

11-دژ شیخ مکان:این دژ در داخل تنگه شیخ مکان در هشت کیلومتری شرق دره شهر و در سمت غربی تنگه،آثاری از یک دژ جالب توجه در دل کوه به چشم می خورد که از لحاظ مصالح  و سبک معماری،نشانی از دوره ساسانی دارد.دژ چهار اتاق و تنها یک در ورودی در ضله شمالی دارد.مصالح اصلی دژ قلوه سنگ و گچ است که در انتهای دیواره دژ با اندودی از گچ پوشیده شده است.

12-قلعه میر غلام هاشمی(سیکان):قلعه میر غلام هاشمی یکی از بناهای دوره قاجاریه است که به استناد سنگ نوشته نصب شده بر دیواره ورودی بنا،در سال 1303 ه ق میر غلام هاشمی در روستای فرخ آباد احداث کرده است.بنای قلعه  به سبک دوره ساسانی و به شکل چهار ایوانی و با مصالحی از سنگ و ملات گچ  ساخته شده که در زمان خود کاربرد مسکونی داشته است.پلان بنا مربع شکل می باشد.این قلعه در دره سیکان به فاصله 8 کیلومتری شمال غرب شهر دره شهر ساخته شده است. 

13-قلعه هزار در:این قلعه در شرق شهرستان دره شهر واقع گردیده است که قدمتش به دوره ساسانی می رسد.نمای اصلی این اثر،طاقهای هلالی شکل می باشد.با توجه به ساختار معماری،اثر احتمالاً قلعه یا پادگان نظامی بوده است.مصالح بکار رفته در ساخت این قلعه شامل سنگهای تراشیده و قلوه سنگ هایی است که از گچ پخته بعنوان ملات استفاده شده است.

14-قلعه ارمو:در روستای ارمو دره شهر بخشی از یک بنا در محل قبرستان باستانی ارمو باقی مانده است که به نظر می رسد آثار یک قلعه باستانی باشد.از دیگر قلعه های شهرستان دره شهر می توان به قلعه کلم،قلعه تیغن،قلعه ماژین اشاره کرد.

 15-قلعه پنج برار مورموری(قلعه تاجمیر):پنج برار محدوده ای تاریخی است که در کوهپایه های جنوبی کوه کاه ماس،مشرف بر دشت مورموری واقع شده و قلعه پنج برار یکی از این آثار محسوب می گردد.مصالح ساخت قلعه  سنگهای نسبتاً بزرگ  که از سنگهای رودخانه ای و بومی منطقه است.قلعه متعلق به دوران اسلامی است.این قلعه شامل دژ پیرامونی و بناهای داخل محوطه دژ می باشد.

 16-قلعه شیاخ(شهاق):این قلعه در روستای بردی از توابع بخش زرین آباد قرار دارد  و مربوط به دوران ساسانیان می باشد.قلعه بر روی محدوده ای نسبتاً بلند نسبت به زمینهای پیرامونی قرار گرفته است.مصالح بکار رفته در بنا سنگ  و گچ است.

 17-قلعه میمه زرین آباد:این قلعه تاریخی در حاشیه شمالی شهر میمه و بر فراز تپه ماهورهای مشرف بر شهر و جاده اصلی ایلام-میمه ساخته شده است.قلعه شامل پله،زیرزمین،راهرو،برج دیده بانی و تعدادی اتاق است.مصالح بکار رفته در این بنا قلوه سنگ و گچ می باشد و نمای داخلی دیوارها با ساروج اندود شده است.

 18-قلعه آسمان آباد دوله شیروان:این قلعه در فاصله 700 متری جنوب روستای علی آباد وسطی بر روی یکی از تپه ماهورهای کوهپایه ای مشرف بر رودخانه کارزان در حد فاصل بین روستای علی آباد وسطی و علی آباد سفلی قرار گرفته است.مصالح ساخت آن سنگهای لاشه و ملات گچ می باشد.

 19-قلعه هره قلوس:این قلعه باستانی در مسیر جاده سرابله به روستای شباب و در نزدیکی روستای موشکان از توابع شهرستان شیروان چرداول واقع شده است.این قلعه  احتمالاً مربوط به دوره ساسانی  می باشد.

 20-قلعه جوق ملکشاهی: این قلعه مشرف بر سرزمین نسبتاً هموار  و در 4 کیلومتری غرب ارکواز ملکشاهی بر فراز تپه ای بلند بنا شده است.نوع معماری و شواهد فرهنگی محدوده قلعه نشان می دهد که این قلعه مر بوط به دوران سلاجقه است.

21-قلعه کنجانچم:این قلعه در سال 1326 ه ق بنا به دستور غلامرضا خان ابوقداره آخرین والی ایلام ساخته شده  و دارای اتاقهای مرتبط به هم،حمام،برج نگهبانی و قسمت مسکونی و دیوانخانه  می باشد  و به عنوان قلعه زمستانی والی مورد استفاده  قرار می گرفته است.

22-قلعه جهانگیر آباد:قلعه جهانگیر آباد بنایی است متعلق به دوران پهلوی و والیان  پشتکوه که توسط خوانین منطقه (میرهای هاشمی)در جنوب شهر تاریخی دره شهر و حاشیه روستای جهانگیر آباد ساخته شده است.بنا دارای پلان مربع مستطیل است.مصالح بکار رفته  در این قلعه قلوه سنگهای رودخانه ای و ملات گچ می باشد.این بنا بطور کلی دارای 6 اتاق،2 ایوان و یک راهرو و دو زیرزمین می باشد.

 از دیگر قلعه های استان ایلام:قلعه پبر دمی میمه-قلعه سیس مورموری-قلعه لرغه مورموری-قلعه و محوطه پشته زنجیره-قلعه و و دژ کوه خرمه چرداول-  

                                         آتشکده های استان  ایلام                    

* قلعه قشم و غارهای خربس * جزیره قشم *

قلعه قشم :

قلعه قشم که از 400 سال پیش باقی مانده از جمله قلعه های پرتغالی است که با سنگ مرجان و ساروج برپا شده است. این قلعه دو بارو داشته که در هر یک از چهار گوشه باروها برجی برآمده بوده است. درون قلعه، اتاق ها و انبارها و برکه ها و چاه هایی ساخته بودند که هنوز آثاری از آنها باقی مانده است. شیوه معماری قلعه و طرح برج و باروبندی آن همانند قلعه سازی ایران دوره ساسانی است.

پرتغالیان از برجهای دیده بانی قلعه که دیدگاهی فراگیرنده داشت، رفت و امد کشتی های جنگی و تجاری را در آبهای خلیج فارس زیر نظر می گرفته اند.گفتنی است همزمان با پادشاهی محمد شاه قاجار، کوترال ( شیخ عبدالرحمان)، حاکم قشم و خانواده و بستگان او در این قلعه زندگی می کردند.

از دیگر آثار تاریخی جزیره قشم، قلعه لافت، قلعه هرمز،قبرستان انگلیسی ها، کلات کشتار، تم سینتی( مقبره مقدس) چهل دختران، آب بندهای پی پشت و گوران، مسجد جامع قشم( با قدمتی قبل از دوره صفویه) ، برکه آب بی بی صوغیه مجموعه کولغان، مقبره شاه شهید و گورستان مقابل آن، بقعه شیخ برخ، مقبره شیخ زین العباد،مقبره سیدان، مقبره شیخ آندر آبی، برج های دیده بانی، چاه های طلا

غارهای خربس :

بر پیشانی کوهی مشرف به ساحل جنوبی جزیره، 4 دهانه غار، از درون به هم پیوسته، در ارتفاع 20 تا 30 متر به چشم می خورد که به غارهای خربس Xarbes شهرت دارند که گفته می شود از دوره مادها هستند.

این غارها که از پدیده های کهن زمین شناختی به شمار می روند، همراه با دیگر پدیده ها و کوهها و خود جزیره قشم دنباله چین خوردگی های رشته کوههای زاگرس هستند که در هزاره های گذشته از زیر آب سربرآورده اند. این غارها از درون با مجموعه دهلیز ها، تالارها و اتاقهای متعدد به ابعاد 5/5×4 متر و چشمه ها و روزنه های گوناگونی که رو به شمال و جنوب قرار دارند، مؤید حضور مردمانی از دورانهای کهن در این جزیره هستند. پیداست که دست آدمیان به مرور زمان و به منظور کاربردهای گوناگون، شکل و سیمای این غارها و دیواره های آنها را دگرگون ساخته و مناسب نیازهای خود درآورده است. ساختار راز آمیز این غارها و قرار گرفتن آن بر بلندی، این عقیده را دامن زده که اینجا در روزگار مادها نیایشگاه مهر و محلی برای ستودن الهه میترا بوده است. منبع

Xarbes caves:

One of the historical attractions in Qeshm is Xarbes cave or cave of dead.  The cave which has been made partly by man and partly by flow of water is one of the old history's attractions on qeshm .Some experts attribute the construction of this cave to the Meads era. In some period of time people seem to have inhabited to this caves.

میل گنبد قابوس * شهر گنبد کاووس * استان گلستان*

این بنا از زیباترین و باشکوهترین بناهای اوایل دوره اسلامی است. بنای آجری میل گنبد قابوس آرامگاه شمس المعالی قابوس بن وشمگیر زیاری است، که در بالای تپه‌ای در میان پارک بزرگ شهر گنبد کاووس واقع شده است .

ساختمان میل در اصل متشکل از سه قسمت شالوده، ساقه و گنبد مخروطی است که روی هم رفته 55 متر ارتفاع دارد. گنبد مخروطی بنا به ارتفاع 18 متر و بر روی ساقه بنا شده است. این گنبد بر خلاف بیش تر برج‌ها و گنبدهای آرامگاهی یک پوش است و بدون هیچ واسطه‌ای بر روی بدنه برج قرار گرفته و شیب تند و سطح صاف و صیقلی آن به ماندگاری گنبد کمک فراوان کرده است . درون بنای گنبد قابوس ساده و تنها با اندود گچ پوشش یافته که با گذشت زمان به سیاهی گراییده است.

بر بالای سر در ورودی بنا دو رشته مقرنس زیبای ساده کار شده که جزو اولین نمونه مقرنس‌های هنر اسلامی ایران به شمار می‌رود. هم‌چنان که از متن کتیبه بر می‌آید این بنا در سال 397 هـ.ق. توسط شمس المعالی قابوس بن وشمگیر آل زیار جهت آرامگاه شخصی بنا شده است . نام‌برده که در آن روزگار فرمانروای گرگان بود، مردی دانشمند ـ هنرمند، سلحشور ـ دوست‌دار و مشوق علم و هنر بود . وی در سال 402 هـ.ق. یعنی 5 سال بعد از ساخت گنبد قابوس وفات یافت . این بنا در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است .

سایر جاذبه های گردشگری شهر گنبد کاووس:

بقعه دانشمند

امامزاده یحیی بن زید

خرابه های شهر جرجان

میدان سوار کاری اسبدوانی

سد گلستان

بازارچه مرزی اینچه برون

تالابهای آلماگل،آلاگل،آجی گل

یاریم تپه

کبری قلعه

قلعه منسجیق

قلعه رخمه آق بند